تحقیق و پژوهش کارشناسی ارشد 

رشته زبان و ادبیات فارسی

بررسی و تحلیل حس وطن پرستی در اشعار شهریار و هوشنگ ابتهاج

*ضمیمه فایل پاورپوینت این موضوع در 28 اسلاید

چکیده:

ادبیات فارسی با تاریخ هزار ساله و سیر تکاملی خود راه درازی را پشت سر نهاده و با موضوعات مختلف در حیطه اندیشه به دوره معاصر گام گذاشته است.و همواره در سیر تکاملی خود برای  دست یابی به اندیشۀ برتر بیش از پیش پر بار تر بوده است.در دوره بیداری است که مردم به این نتیجه می رسند که می توانند در سر نوشت خود و کشور خود دخالت داشته باشند و در تمام مسائل و برنامه های حکومتی شرکت کنند و حق انتخاب داشته باشند. همچنین آزادی اندیشه در این دوره بیشتر بوده است،و شاعران و ادیبان برای مردم و اندیشه های آنان قلم می تراشیدند ، و سعی در ایجاد نوعی جهت گیری در ذهن مردم بودند.بی تردید شهریار در دوره بیداری  پر آوازه ترین شاعر کلاسیک نو معاصر بوده است و اشعار بسیاری در مدح ایران و ایرانی سروده است و هوشنگ ابتهاج  در این میان از نقدینگی های اشعار وطنی ماست.بی شک در هر جامعه ای دفاع از ملیت و هویت افراد به عهده قلم به دستان و سیاستمدران مردم گرا بوده است.و در حوزه ادبی ما این کار به  عهده شاعران و نویسندگان متعهد اخلاق گرا و مردمی سپرده شده است.وقتی سخن از حب وطن و میهن پرستی به میان می آید نیروهای ناشی از خیرو شر چیرگی یافته و فضیلت و عدالت و مردانگی مصداق پیدا می کند.و مردانی پا بر زمین می کوبند و از هویت وملیت خود دفاع می کنند.که حتی حاضرند خون خود را در راه میهن خود نثار کنند.و بی شک ابتهاج و شهریار در زمره این بزرگ مردان قرار دارند.و این دو علمدار این سنت دیرینه آثاری را به وجود آورده اند که ما را به ایران و ایرانی گره می زند.و حس میهن پرستی را در دل ما جاودانه نگه می دارد. رساله حاضر به بررسی وطن پرستی در آثار این دو شاعر می پردازد.و این پژوهش بر آن است تا عناصر فرهنگ ایرانی را در اشعار شهریار و ابتهاج بیان کند.و از راز های زیبایی اشعار این شاعران پرده بگشاید،همچنین بر آن است تا روح وطن پرستی را در دل مردمان به  پرواز در آورد که  این امر باعث ارتقای غرور ایران و ایرانی در میان فرهنگ و جوامع خواهد بود.

 کلید واژگان: شهریار ، ابتهاج ، وطن پرستی ، ملیت،ایرانی

مقدمه:

شهریار: زندگی

محمد حسین بهجت متخلص به شهریار،فرزند حاجی میر اقا از سادات خشکناب اذربایجان و از وکلای مبرز دادگستری تبریز در سال 1285 ش در تبریز به دنیا امد.ایام کودکی را که مصادف با انقلاب آذربایجان بود در قراء شنگل آباد و قیش قران و خشکناب به سر برد.مقدمات را به قرائت گلستان و نصاب در مکتب ده و پیش پدر آموخت و خیلی زود با دیوان حافظ اشنایی یافت،دوره ابتدایی و دوره اول متوسطه و مقداری از ادبیات عرب را در تبریز اموخت.

شهریار در سال 1300راهی تهران می شود و به تحصیل در رشته طب می پردازد.چند کلاس را در این رشته پیمود اما شعر،اصلی است که همواره بدان پایبند است«مدتی که در تهران ماندم،دیگرتهرانی

شدم.شعر من به زبان فارسی بود و امضایم همان سید محمد حسین بهجت خشکنابی.در همین ایام بود که تخلصم را از حافظ گرفتم:وضو گرفتم و حمد و سوره خواندم و رو به قبله نشستم و حافظ را به شاخه نباتش قسم دادم،دیوان را گشودم» آمد:

سحر چو خسرو خاور علم بر کوهساران زد

به دست مرحمت بازم در امیدواران زد

چو پیش صبح روشن شد که حاصل مهر گردون چیست

بر آمد خندۀ خوش بر غرور کامگاران زد

ومن تخلصم را از بیت آخر گرفتم،

دوم عمر و ملک او،بخواه از لطف حق ای دل

که چرخ گردون این سکۀ دولت به نام شهریاران زد

اما کما فکر کردم،دیدم که برای من سرگشته جوان،لقب شهریار،عنوان بزرگی است،پس فال دیگری زدم:

چرا نه در پی عزم دیار خود باشم

چرا نه خاک سر کوی یار خود باشم

غم غریبی و غربت چو بر نمی تابم

به شهر خود روم و شهریار خود باشم

سید محمد حسین بهجت تبریزی از این پس نام «شهریار» را بر خود می زند و پرواز برفراز گسترۀ

 شعر را با بالهای خواجۀ شیرازی می اموزد و به خود شیوۀ چنین پروازی را نوید می دهد:

شهریارا قلم از خواجۀ شیراز بگیر تا ورق  رشک گل و لاله دلکش باشد

شهریار در نتیجه تنگدستی و بر اثر یک عشق بد فرجام نتوانست به تحصیل ادامه دهد و ناچار کمی پیش از دریافت مدرک دیپلم دکتری طب را ترک گفت ودر سال 1310 ش به خدمت دولت در امد و نزدیک به دو سال در ثبت اسناد نیشابور و مشهد خدمت کرد.در سال 1314 به تهران باز گشت و وارد شهرداری شد و یک سال به عنوان بازرس بهداری مشغول بود تا در سال 1315 ش به بانک کشاورزی انتقال یافت.(ارمین پور،1382 :509).

فهرست مطالب

عنوان                                           صفحه

چکیده:. 1

مقدمه:. 2

فصل اول:کلیّات تحقیق

1-1.اهداف تحقیق. 18

1-2.بیان مسأله. 19

1-3. پیشینه تحقیق. 23

1-4. روش تحقیق. 25

فصل دوم:مبانی نظری تحقیق

2-1 . معنی و مفهوم وطن و وطن پرستی. 27

2-1-1. وطن. 28

2-1-2. انعکاس اشعار وطن پرستی در آثار شاعران. 29

2-1-3. مردم گرایی. 32

2-1-4. پاسداری از میهن. 33

2-1-5. همگامی با مردم. 34

2-1-6.ترویج زبان و ادبیات ایرانی. 37

2-1-7. هویت گیری تاریخی و جامعه شناختی وطن پرستی در ایران   38

2-2.تاریخچه وطن پرستی درایران. 40

2-2-1. اولین و دومین وطن پرست بعد اسلام. 43

2-2-2. میهن پرستی و هویت گیری ملی در روزنامه های عصر مشروطه   44

2-2-3. حب الوطن در نظر ائمه و قران کریم. 46

2-2-4.پایبندی به اصول و موازین دینی. 47

2-2-5.عفاف و عفّت ورزی. 48

2-2-6. نگاهی به وطنی ها. 48

2-2-7.کشور یادهای یک قوم اصیل. 49

2-2-8. تشبیهی از وطن به نام مادر وطن. 49

2-2-9. آبادی و عمران ایران با رنگ عشق. 50

2-3.نگاهی به ادبیات جدید و قدیم با مضمون وطنیت. 51

2-3-1. اندیشه قومیت ایرانی با مقدمات انقلاب و مشروطیت   55

2-3-2. نخستین جلوۀ قومیت و یاد وطن در شعر پارسی. 56

2-3-3. وطن پرستی و اشتیاق. 59

2-4. ارتباط مستقیم دین و ملیت در جامعه اسلامی. 59

2-4-1. شعر شهریار تجلی گاه اشعار میهنی و دلدادگی وی به مام میهن. 60

2-4-2. به صدق کوش که خورشید زاید از نفست. 60

فصل سوم:بحث و نتایج

3-1.انگیزه شهریار از سرودن اشعار وطن پرستانه. 63

3-1-1. استقبال شهریار از حافظ شیرازی در قصیده «حماسه ایران»   66

3-1-2.وحدت در اشعار شهریار. 68

3-1-3.فردوسی از دیدگاه شهریار. 69

3-1-4.گریزی به شعر «شیون شهریار». 70

3-1-5.مبارزه با استبداد و خونرویزی در اندیشه شهریار   71

3-1-6.دیدگاه جهانی شهریار در رابطه با حس وطن پرستی   71

3-2. انگیزه ابتهاج از سرودن اشعار وطن پرستانه. 73

3-2-1.ایران ای سرای امید  بر بامت سپیده دمید. 74

3-2-1-1.رهبری در گروه چاووش. 74

3-2-1-2.مرثیه جنگل ، سوگی برای ایران آزاد. 75

3-3. ریشه آزادگی در اشعار شاعران ایرانی. 77

3-3-1.نمونه ای از آزادگی در شعر شهریار. 79

3-3-1-1. آزادی با محوریت انقلاب در کلام شهریار. 80

3-3-1-2. پرواز از منظر شهریار در شعر پرواز شهیدان. 81

3-3-1-3. قطعه ای از آزادگی در کلام ابتهاج. 83

3-3-1-4. در کوچه سار شب. 87

3-3-1-5. زندانی بلند ترین شب سال، یلدا. 90

3-3-1-6. تحلیلی کوتاه بر شادباش شعری از1357. 93

3-4.هویت ملی. 96

3-4-1.عناصر فولکلور آذربایجان در دیوان شهریار. 97

3-4-1-1. هویت سیاسی ایران در اشعار شهریار. 98

3-4-1-2. هویت اسلامی ایران در اشعار شهریار. 100

3-5. شعر جنگ. 100

3-5-1. عشق در مبارزه در آثار ابتهاج و شهریار. 102

3-5-2.اعتراض در آثار ابتهاج و شهریار. 104

3-5-3. مقام شهید ایران، در شعر ابتهاج و شهریار. 109

3-5-4.اتحاد و پرهیز از تفرقه. 113

3-6. درون مایه های اشعار میهنی ابتهاج  و شهریار. 116

3-6-1. امید و امید بخشی. 117

3-6-2.درجه التزام و تعهد. 118

3-6-3. ذهنیت حساس و عاطفی با قالب غنایی. 120

3-6-4.توجه به ناهنجاری های موجود در جامعه. 121

3-7. عشق به مردم و عشق مردم به شهریار. 125

3-8 . وقایع سیاسی روز در شعر ابتهاج. 125

3-9. سقوط دیکتاتوری در شعر ابتهاج. 126

3-10.جمع بندی این فصل. 127

فصل چهارم:نتیجه گیری و پیشنهادات

4-1.نتیجه گیری. 129

4-2.پیشنهادات. 133

منابع و مأخذ. 134

چکیده انگلیسی  137