تحقیق مصطلحات اسلامی در شعر از آغاز تا قرن پنجم

پروژه دانلودی و رساله دکتری - پایان نامه بررسی مصطلحات اسلامی در شعر از آغاز تا قرن پنجم در 273 صفحه ورد قابل ویرایش آماده ارائه با فرمت doc

بخشهایی از متن تحقیق

چکیده

تحولات اجتماعی، فرهنگی، عقیدتی و سیاسی که در پی ظهور اسلام در جامعه عربی، ایجاد شد به خودی خود، عرب را با مفاهیمی نو روبرو ساخت. و طبیعی است که به تبع نیاز جامعه، موضوعات جدیدی شکل گرفت و به دنبال آن نیاز به تولد لغاتی نو، جهت پاسخگویی به این نیاز ایجاد شده در سطح وسیع، در جامعه عربی، احساس شد. ایجاد واژگان جدید تنها راه پاسخگویی به این نیاز نبود، بلکه بهترین راه، بارور کردن و تلفیق واژگان و عبارات با یکدیگر، به قصد بیان مفاهیم نو بود.

بنابراین ماده اولیه مصطلحات اسلامی، همان ریشه های لغوی موجود در عصر جاهلی است که قالب های اسلامی، در پی نیاز جامعه آن را وسعت داد.

البته نظر به اهمیت بالای مفاهیم اسلامی موجود در واژگان مولد، مجموعه های مختلفی در قالب فرهنگ نامه های گوناگون، در زمینه علوم اسلامی، به طور تخصصی شکل گرفت. از این رو فرهنگ های متنوعی در زمینه اصطلاحات فقهی یا لغات و مصطلحات اصول اسلامی و یا در باب حقوق اسلامی و... تألیف گردید.

اما کیفیت کاربرد مصطلحات اسلامی در اشعار شعراء و اساساً میزان تأثیرپذیری شعر از آن، امری است در خور بررسی، که کمتر بدان پرداخته شده؛ از این رو به آن شدیم که پژوهشی در این باب انجام دهیم، تا نه به عنوان کاری کامل و در خور تقدیر بلکه در حد تحقیقی قابل نقد و بررسی، خدمت اهل نظر ارائه شود.

از آنجا که دامنه موضوع و حیطه زمانی مورد بررسی، وسیع بود، در انتخاب مصطلحات اسلامی، دست به گزینش زدیم؛ به این ترتیب معیار را در این گزینش، اصول و فروع دین و مباحث مربوط به آن قرار دادیم و همین معیار نیز، در طبقه بندی ارائه شده در خصوص مصطلحات، در نظر گرفته شد.

کلید واژه ها: مصطلحات، اصطلاحات، وضع، معنی، نقل، مخضرم، اموی، عباسی، اسلامی.

مصطلحات اسلامی و مباحث مربوط به آن

اصطلاح و مصطلح در لغت

اصطلاح مصدر باب افتعال است از ریشه صلح یصلح و صلح یصلح به معنای نیک گردید [شایسته گردید]. به این ترتیب مصطلح اسم مفعول از همین باب به معنای پسندیده و نیکو شده است.

تاء زائده در باب افتعال در اصطلاح به طاء و گاه به صورت اصّلاح، طاء قلب به صاد می گردد که در معانی: به هم دیگر نیکی کردن و آشتی نمودن، و فراهم آمدن قومی بر امری، به کار گرفته می شود.

اصطلاح در عرف علمی و فنی

معنی اصطلاح در عرف علمی و فنی عبارت از آن است که گروهی و قومی اتفاق و اتحاد نمایند که کلمه ای از معنای لغوی به معنی مطلوب و منظور خود در آورند.

برخی گویند: اصطلاح آن است که کلمه ای از معنای لغوی به معنای مناسب آن در آورند. و بعضی دیگر گفته اند که: اصطلاح آن است که گروهی به اتفاق، لفظی در برابر معنایی وضع نمایند، و همین طور گفتهشده است که: اصطلاح لفظی معین میان گروهی معین است...

چگونگی پیوند معنای لغوی (اصطلاح) با مفهوم علمی و فنی آن

با توجه به آنچه که از معنای لغوی و اصطلاحی یاد گردید، روشن می شود که میان معنای لغوی و اصطلاحی مناسبت برقرار است و می توان چنین بهره گرفت که گروهی برای مطلوب و منظور خود، لفظی را شایسته (صلح) می بیند پس اتفاق می کنند که آن لفظ را بر منظور خود، اطلاق نمایند و مطلوب خود را به آن نام نهند. بنابراین از مجموع آنچه در اینجا یاد گردید ناگزیر از تفسیر و تعبیر معنی وضع و نقل هستیم و می باید اقسام گوناگون آن را در قالب ها و اشکال متنوع: وضع تعیینی و وضع تعینی و منقول عرف خاص و منقول عرف عام، بررسی کنیم.

اما از آنجا که الفاظ منقول، یکی از اقسام پنجگانه الفاظ اند، پس از بررسی مفهوم وضع و نقل، به بیان اقسام الفاظ و تعاریف مربوط به آن می پردازیم.

معنی لغوی و اصطلاحی وضع

وضع در لغت به معنی "نهادن" و در متعارف علوم با لحافظ اندک تناسبی به معانی دیگر انتقال یافته است.

وضع عبارت از تخصیص دادن چیزی به چیز دیگر است.

به معنای "قرار دادن" است و در اصطلاح نیز تقریباً به همین معنی آمده و مقصود از آن قرار دادن لفظی در برابر معنایی است.

رابطه بین مصطلحات اسلامی و موضوعات شعری

وضع جدید و تأثیر آن در ادب

وضع جدید پیش آمده در پی ظهور اسلام، بر روی ادب عربی آفاق جدیدی گشود معانی تازه ای را که پدید آمده بود بدان ارزانی داشت. علم لغت با واژه های تازه ای که مفاهیم تازه ای را در برداشت نیرو گرفت و در این راه بزرگترین تأثیر از آن قرآن بود. البته در کنار تأثیر قرآن، وجود احادیث نبوی، و گسترش مرزهای جغرافیایی و ارتباط با ملل دیگر نیز از عوامل اثرگذار بر تحول موضوعات ادبی و تغییر در ساختار آن، می باشد.

قرآن

قرآن که آن را فرقان و مصحف نیز می گویند کتاب آسمانی مسلمانان است. اسلوب قرآن و نثر فنی آن چیزی است منحصر به فرد سوره های قرآن در دو بخش مکی و مدنی، قابل بررسی اند.

موضوع سوره های مکی بیشتر اصول دین است، از ایمان به خدا و نفی پرستش بتان. از این رو آشکارترین موضوعاتشان را تأیید رسالت پیامبر و دعوت به توحید و مبارزه با شرک و بتان و اثبات رستاخیز تشکیل می دهد. اما سوره های مدنی حاوی اصول احکام است چون عبادات و معاملات. و مشتمل است بر قوانین دینی در روزه و نکات و حج و امثال آن و قوانین اجتماعی در ازدواج و میراث و طلاق و قوانین سیاسی مثلاً قتال با کسی که در برابر دعوت می ایستد و امثال آن. اسلوب قرآن، اسلوب خاصی است. نه شعر است و نه نثر مرسل....

فهرست مطالب رساله

چکیده

مقدمه

فصل اول : مصطلحات اسلامی مباحث مربوط به آن

معنی اصطلاح و وضع

اصطلاح در عرف عملی و فنی

چگونگی پیوند معنای لغوی با مفهوم علمی و فنی آن

وضع تعیینی و تعینی

وضع مصطلح در این پایان نامه

بخش دوم : تقسیمات الفاظ

تقسیمات الفاظ به طور کلی

بخش سوم : منشأ کلمه و ساختار معنایی

علل پیدایش چند معنایی

خلاصه بحث

فصل دوم : رابطه بین مصطلحات اسلامی و موضوعات شعری

بخش اول : عوامل مؤثر در تحول موضوعات ادبی

پیدایش مصطلحات جدید

شکلگیری علوم علمی و ادبی

تحول در اسلوب زبان عربی

گسترش مرزهای جغرافیایی و اختلاط با اقوام بیگانه

بخش دوم : جریانهای داخلی دینی، سیاسی و بازتاب آن در ادبیات پس از اسلام

خلاصه بحث

بخش سوم : رابطه بین مصطلحات اسلامی و موضوعات شعری

فصل سوم : مباحث مربوط به اصول دین

بخش اول : توحید

بخش دوم : نبوت

بخش سوم : امامت

بخش چهارم : معاد

فصل چهارم : مباحث مربوط به فروع دین

پیشنهادات

منابع به صورت پاورقی