پایان نامه تصحیح مثنوی گنج روان و گلدسته بینش کشمیری

پایان نامه برای دریافت مدرک کارشناسی ارشد رشته ی زبان و ادبیات فارسی گروه ادبیات فارسی - عنوان پایان نامه: تصحیح و تحقیق مثنوی های گنج روان و گلدسته بینش کشمیری

چکیده

میرجعفر بیک متخلص به بینش کشمیری در قرن یازدهم در کشمیر به دنیا آمد و از همان ابتدای جوانی، عمرش را صرف یادگیری خود کرد. اشعار او در مدح پیامبر(ص)، امام رضا و حضرت علی(ع) نشان دهنده ارادت او به شیعیان است همچنین مدح چهار خلیفه و اعتقاد به ترتیب خلافت آنها نشان می دهد که وی در مذهب شیعه تندرو نبوده است. بینش شاعری مثنوی سراست، ولی قصیده و غزل نیز در دیوان او دیده می شود. دیوان بینش شامل یک خمسه، قصاید و غزلیات اوست.

گنج روان دومین مثنوی بینش است که در جواب اسکندرنامه و به نام اورنگ زیب سروده شده است که شامل 32 بخش و 1087 بیت می باشد. این مثنوی داستان اصلی ندارد. پس از حمد و سپاس خداوند و پیامبر اسلام از شب معراج و خصوصیات آن سخن می گوید. توصیف شهرهای کرمان و کاشان را دارد و در چهار بخش از مثنوی، چهار فصل را توصیف کرده و به خصوصیات هر فصل می پردازد و چون نظامی، ساقی نامه را در اشعار خود گنجانده است.

بینش در این اثر با زبانی ساده و روان عقاید و افکار خود را بیان می کند. امّا گلدسته، سومین مثنوی از خمسه بینش کشمیری است ولی آن را در برابر لیلی و مجنون نظامی سروده است. این مثنوی از 28 قسمت تشکیل شده و 990 بیت دارد. بینش در این مثنوی هم پس از حمد و ستایش خداوند به مدح پیامبر پرداخته نام خلفای راشدین را می آورد و اورنگ زیب را می ستاید و سخن و کلام حق و آفریده های او را همچون ماه و زمین می ستاید. حضرت خضر و آدم و ابراهیم را مدح می کند و در ستایش عقل و عشق سخن به میان می آورد. این مثنوی هم داستان و تنه اصلی ندارد و بینش، افکار و عقاید و روح لطیف خود را به زبان شعر ترسیم می کند. این تحقیق کوششی است در راستای تصحیح و شناسایی دو نسخه گنج روان و گلدسته.

کلید واژه:

شعر قرن یازدهم، مثنوی سرایی، بینش کشمیری، گلدسته، گنج روان

فهرست مطالب

مقدمه

فصل اول: معرفی شاعر

مختصری دربارۀ احوال و اشعار بینش کشمیری

وضعیت علمی شاعر

سفرها

مذهب شاعر

مرگ شاعر

ممدوحان شاعر

فصل دوم: سبک شاعر

سبک هندی

سبک بینش

ادب غنایی

منظومه سرایی

فصل سوم: آثار شاعر

آثار بینش

بینش ابصار

گنج روان

گلدسته

مثنوی شور خیال

مثنوی رشته گوهر

غزلیات بینش

قصاید بینش

جواهرنامه

مقلدان اسکندرنامه نظامی

نظیره های اسکندرنامه

مقایسه گنج روان با اسکندرنامه

مثنوی گنج روان

درباره گنج روان

تمثیلات گنج روان

ساقی نامه

ساقی نامه بینش کشمیری

ترکیبات

تصویرسازی های شاعرانه

سخن

شب معراج

تفکّر بینش در گنج روان

آوردن نام گنج روان در مثنوی

آوردن نام بینش در مثنوی گنج روان

مختصات خطی گنج روان

ترکیبات گنج روان

اضافه تخصیصی

اضافه بیانی

اضافه تشبیهی

اضافه استعاری

اضافه اقترانی

کاربرد بیان و بدیع در گنج روان

مهمترین آرایه ها در گنج روان

تشبیه

تشبیه جمع

تشبیه مفروق

تشبیه ملفوف

تشبیه تفضیل

استعاره مصرحه

مجاز

تلمیح

مراعات نظیر

تکرار

کنایه

ایهام

ایهام تناسب

اغراق

تضاد

حسن تعلیل

استفاده از اصطلاحات عامیانه

استعاره مکنیه

تشخیص

جناس

جناس تام

جناس زاید (مذیّل)

جناس مرکب

جناس مضارع

جناس اشتقاق

ساختار مثنوی گلدسته

تقلید از نظامی

مقلّدان لیلی و مجنون نظامی

نظیره های لیلی و مجنون

مقایسه گلدسته با لیلی و مجنون نظامی

درباره گلدسته

ترکیبات گلدسته

اضافه تشبیهی

کاربرد بیان و بدیع درگلدسته

مهمترین آرایه ها درگلدسته

تشبیه

استعاره

مراعات نظیر

واج آرایی

تضاد

اغراق

ایهام

ایهام تضاد

تلمیح

حسن تعلیل

جناس گلدسته

نتیجه

فصل چهارم: مثنوی موسوم به گنج روان و گلدسته

مثنوی موسوم به گنج روان

حمد صانع ذوالجلال و مهیمن متعال جلّ جلاله و عمّ نواله

حمد حق سبحانه و تعالی اعظم شأنهُ

حمد قادر بیچون جلت قدره

مناجات به درگاه مجیب الدّعوات اکمل شأنه

نعت سید المرسلین و خاتم النبیین صلّی الله علیه و آله و السلّم

نعت سرور کاینات خلاصه موجودات صلی الله علیه و آله و سلّم

تعریف صبح سعادت تأثیر

صفت لیله المواج

تعریف براق آسمان سیر

مناقب خلفا رضوان الله تعالی علیهم اجمعین

مدح پادشاه اسلام خاقان عالمگیر خلّد الله ملکه و سلطانه

تعریف سخن

ستایش کلام معجز بیان باری تعالی جلّ قدره

تعریف قلم

تمثیل

تعریف ولایت و شهر کرمان جنّت نشان

مدح وزارت و اقبال پناه حشمت و شوکت دستگاه میرزامحمّد قاسم سلمه الله تعالی

تعریف شهر کاشان فردوس نشان

مدح سیادت و نجابت دستگاه عزّت و اجلال میرجمشید حفظهُ الله تعالی

چهار فصل اول تعریف بهار عالم آرا

تعریف بنارس

فصل دویم تعریف تابستان

فصل سیوم تعریف خزان مختلف الوان

فصل چهارم تعریف زمستان

ساقی نامه

خطاب با ساقی

خطاب با مطرب

تعریف میخانه

ستایش پیر می

پرستان

خاتمه

تمثیل

مناجات بدرگاه مجیب الدّعوات جلّ جلاله

مثنوی موسوم به گلدسته

حمد خالق لایزال و مهیمن متعال جلّ جلاله و عمّ نواله

مناجات به درگاه ربّ الارباب و مسببّ الاسباب

نعت سرور کاینات و خلاصه موجودات صلّ الله علیه و آله

مناقب خلفا رضوان الله تعالی علیهم اجمعین

مدح امیر کبیر خاقان عالمگیر خلّد الله ملکه و سُلطانه

تعریف سخن که گوهر تابناک خلقت انسانیست

ستایش کلام مَیمَنت انجام باری تعالی جلّ جلاله

خطاب به آفتاب عالمتاب که گل سرسبد آسمانهاست

خطاب با زمین که نقطه قلم صنعست

تعریف کعبه معظّمه که قبله

گاه ارض و سمات